Co warto wiedzieć przed wycieczką w Tatry?

Tatry to jedne z najpiękniejszych górskich pasm w Europie i zarazem najwyższe w Polsce. Co roku swoim niezaprzeczalnym pięknem przyciągają rzesze turystów. W Tatrach do dyspozycji jest świetnie utrzymana sieć szlaków górskich poprowadzonych dolinami oraz graniami górskimi. Wybierając się w te piękne góry, warto przeczytać garść informacji na ich temat oraz poznać zasady bezpiecznych wędrówek po nich.

O Tatrach

Tatry polskie i słowackie to najwyższa grupa górska w łuku Karpat, przebiegającym od przełomu Dunaju w Żelaznej Bramie, aż po Bramę Morawską. Łańcuch Karpat ciągnie się na przestrzeni około 1300 km, poprzez Słowację, Polskę, Ukrainę i Rumunię. Tatry są jednym pasmem o charakterze alpejskim w Europie Środkowej. Od wschodu sąsiadują z Magurą Spiską oddzielone od niej Przełęczą Ździarską 1081 m, a od zachodu z Halami Orawsko - Liptowskimi, od których oddziela je Przełęcz Huciańska 905 m.

Północną granice Tatr stanowi kotlina Podhala, a od południa Kotlina Liptowsko - Spiska. Tatry są niewielkimi górami, zajmujące powierzchnie 785 m2 z tego zaledwie ok. 22% (175m2) należy do Polski. Pasmo tworzy jeden główny grzbiet, zwany także granią główna o długości 76 km. Od głównego grzbietu odchodzą granie boczne, rozdzielające doliny walne.

Tatry dzieli się na trzy odrębne części, różniące się miedzy sobą budową geologiczna oraz krajobrazowo.

Należą do nich:

Tatry Zachodnie: od Przełęczy Huciańskiej po Przełęczy Liliowe,

Tatry Wysokie: od Przełęczy Liliowe do Przełęczy pod Kopą,

Tatry Bielskie: położone pomiędzy Przełęczą pod Kopą o Przełęczą Ździarską.

Do Polski należy część Tatr Zachodnich i Wysokich, natomiast Tatry Bielskie leżą całkowicie po stronie słowackiej. Najwyższym szczytem całych Tatr jest Gerlach 2655 m, natomiast  w polskiej części najwyżej wznoszą się graniczne Rysy 2499 m.

Budowa geologiczna Tatr

Tatry należą do młodych gór, mają budowę typowa dla gór fałdowania alpejskiego. Składają się na nią: granitowy trzon krystaliczny, sfałdowane i przemieszczone skały osadowe i metamorficzne. Teren na którym znajdują się obecnie Tatr, był dnem morza, w którym żyły organizmy roślinne i zwierzęce. W tym czasie powstały skały osadowe.

Odbiciem skomplikowanej budowy geologicznej jest rzeźba terenu, a ostateczny kształt Tatrom nadała epoka lodowcowa. W wyniku trzech zlodowaceń (ostanie ok. 9 tyś lat temu) są polodowcowe formy terenu: doliny o charakterystycznym przekroju litery "U", strome ściany skalne, piętrowo usytuowane kotły, zawieszone doliny z jeziorami górskimi, rygle skalne, moreny, żłoby i wygłady.

Lodowce najsilniej przekształciły rzeźbę Tatr Wysokich, największy lodowiec znajdował się w Dolinie Białej Wody. Miał długość kilkunastu kilometrów i wykraczał poza granice Tatr. Miejscami jego grubość sięgała nawet 200 m. Pod wpływem stopniowego ocieplania klimatu, lodowce ustąpiły ostatecznie z terenu Tatr. Po ich ustąpieniu rzeźbę kształtowały wody płynące, wiatr, śniegi i procesy krasowe, które trwają cały czas.

Tatrzański klimat

W Tatrach panuje klimat wysokogórskiej strefy umiarkowanej, wskazuje cechy zbliżone do warunków klimatycznych w wysokich górach. Cechuje się znaczną zmiennością pogody i piętrowym układem stref termicznych i opadowych. Wraz ze wzrostem wysokości  temperatura powietrza spada o 0,6° C  co 100 m. Typowa jest duża zmienność tatrzańskiej pogody, inwersja temperatur, gwałtowne spadki ciśnienia, duża wilgotność powietrza i duża roczna suma opadów.

Jednym z charakterystycznych zjawisk kształtujących tatrzański klimat jest lokalny wiatr fenowy, zwany wiatrem halnym (silny, ciepły, suchy wiejący z południa lub południowego zachodu). Zwiastunem halnego jest charakterystyczny wał chmur nad Tatrami a nad Podhalem pojawiają się charakterystyczne soczewki. W trakcie trwania wiatru zwiększa się pobudliwość nerwowa na Podhalu a osoby ze schorzeniami układu krążenia źle się czują.

Halny może przyjść o każdej porze roku, ale najczęściej kojarzy się z wiosną i szybkim znikaniem śniegu lub z jesienią, kiedy z kolei zwiastuje ochłodzenie. Jest wiatrem, który potrafi wiać z wielką siłą, żywioł potrafi łamać całe połacie lasu.

Tatrzańska flora

Na niezwykle bogatą szatę roślinności składa się ok. 1300 gatunków roślin naczyniowych. W roślinności tatrzańskiej wyraźnie zaznaczają się różnice między roślinami rosnącymi na różnych glebach. Istnieje wiele takich, które rosną tylko na wapiennym lub tylko na granitowym podłożu. W Tatrach odnajdziemy gatunki endemiczne oraz reliktowe, które przetrwały tutaj od epoki lodowcowej. Do najbardziej znanych roślin górskich należą: dziewięćsił, szarotka, szafran spiski (krokus), są one częstym motywem w ornamentyce góralskiej.

Patrząc na Tatry z pewnego oddalenia można zauważyć, że porastająca je roślinność układa się w charakterystyczne pasy, zwane pietrami roślinności. Poszczególne piętra najlepiej widać z Gubałówki, rysują się one z duża plastycznością. Każde z nich charakteryzuje się specyficznym składem gatunkowym. W Tatrach wykształciło się pięć pięter roślinności: regiel dolny, regiel górny, piętro kosodrzewiny, piętro hal i piętro turni.

Tatrzańska fauna

Świat zwierząt tatrzańskich cechuje swoista odrębność. Specyficzne warunki, cechy klimatu i piętrowy układ roślinności pozwalają na egzystencję w wyższych partiach gór niektórych gatunków. W Tatrach żyje ponad 8000 gatunków zwierząt, a ich ilość maleje wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza. Lasy zamieszkują pospolite gatunki: np. wilki, lisy, jelenie, sarny, kuny, wydry, borsuki, łasice, gronostaje oraz rzadsze niedźwiedzie i rysie. Spośród ssaków na specjalną uwagę zasługują żyjące powyżej piętra kosodrzewiny świstak oraz kozica, symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Z licznie bytujących w Tatrach ptaków warto wymienić duże kuraki leśne: jarząbek, cietrzew, głuszec. Z ptaków drapieżnych spotkamy sokoły, myszołowy, sowy oraz bardzo rzadkiego orła przedniego, a właściwym tylko górom, należy wspomnieć o płochaczu halnym i pomurniku.

Środowisko płazów i gadów jest stosunkowo ubogie, można tu spotkać: np. żmije zygakowatą, padalca oraz rzadkie salamandry plamiste. Wody tatrzańskie są ubogie w ryby, w potokach występują: pstrągi, głowacze, strzebel potokowy i lipień. Z licznie występujących stawów po polskiej stronie Tatr, jedynym naturalnie zarybionym jeziorem jest Morskie Oko, występuje tu pstrąg potokowy. Niektóre stawy w Tatrach Wysokich zostały sztucznie zarybione pstrągiem źródlanym. Niezwykle bogaty i najliczniej reprezentowany jest świat owadów, zarejestrowano ich kilka tysięcy gatunków.

Tatrzańskie wody

Tatry leżą w zlewiskach Morza Czarnego i Bałtyckiego, ich grzbietem biegnie wododział europejski. Z Tatr polskich wypływa około 15 stałych potoków, charakteryzują się dużymi wahaniami stanów wód. Po polskiej stronie istnieje wiele źródeł, najbardziej obfite i znane są źródła wypływowe tzw. wywierzyska np. w Dolinie Kościeliskiej - Lodowe Źródło.

Jeziora tatrzańskie są jednym z najatrakcyjniejszych elementów krajobrazu Tatr. Te polodowcowe jeziora w większości występują w Tatrach Wysokich. Największe i uważane za najpiękniejsze Morskie Oko, zajmuje powierzchnie ok. 34,5 h a najgłębszy jest Wielki Staw Polski o głębokości 79 metrów, a potok wypływający z niego tworzy potężny wodospad zwany Siklawą, wysokość jego wynosi 70 m. Woda w tatrzańskich stawach jest przeźroczysta i zimna.

ZAGROŻENIA W TATRACH

W Tatrach możemy się zetknąć z wszystkimi zagrożeniami przypisywanymi górom wysokim, dlatego wycieczki górskie wymagają odpowiedniego przygotowania. Wycieczki w Tatry mogą być bezpieczne, wystarczy podstawowa wiedza o górach i zdrowy rozsądek. Wybierając się w góry należy brać pod uwagę swoje doświadczenie i umiejętności, kondycje fizyczną oraz aktualny stan zdrowia. Warto również skorzystać z pomocy i doświadczenia licencjoowanego przewodnika tatrzańskiego.

Zmienność pogody

Przed planowaną wycieczką i wyjściem w góry należy sprawdzić prognozę pogody, zapoznać się z informacjami o warunkach w górach na stronach TOPR lub TPN. Należy pamiętać, że tatrzańska pogoda bywa kapryśna i w górach szybko się zmienia. Spadek temperatury wraz ze wzrostem wysokości powoduje, że w wyższych partiach mogą nagle i nieoczekiwanie wystąpić gwałtowne załamania pogody z burzami na szczytach. Może pojawić się mgła uniemożliwiająca orientacje w terenie i ustalenie kierunku marszu. Należy zapamiętywać szczegóły trasy, po zgubieniu trzeba wracać po śladach. Pomocne mogą okazać się: kompas, odbiornik GPS i dokładna mapa.

W Tatrach często wieje porywisty wiatr nazywany tutaj halnym. Poruszanie w górach jest wtedy bardzo niebezpieczne, utrudnione lub niemożliwe. W dolinach istnieje niebezpieczeństwo przywaleniem spadającymi konarami bądź przewracanymi drzewami a na grani i szczytach przewróceniem lub zwianiem.

Do jednych z najniebezpieczniejszych zagrożeń w Tatrach nalezą lawiny. Wzrost zagrożenia lawinowego wzrasta po intensywnych opadach śniegu oraz nagłym ociepleniu. Wyruszając na na górskie wycieczki w okresie zimowym, niezbędne jest posiadanie odpowiedniego wyposażenia w postaci raków i czekana oraz ABC lawinowego (łopatka lawinowa, detektor lawinowy i sonda lawinowa). Oprócz posiadania powyższych rzeczy niezbędna jest umiejętność posługiwania się nimi. Przed wyruszeniem zima na szlak, należy zapoznać się z aktualnym zagrożeniem lawinowym i panującymi warunkami.

Wyposażenie

Trudne warunki górskie jakie panują w  wyższych partiach Tatr wymagają odpowiedniego wyposażenia oraz odpowiedniego do pory roku ekwipunku. Niezbędne są mocne i wygodne buty z twarda podeszwą. Należy zabezpieczyć się przed zimnem, wiatrem, deszczem i upałem. Potrzebna będzie kurtka przeciwdeszczowa (ewentualnie peleryna) ciepła bluza typu polar, czapka oraz rękawiczki. Istotnym elementem górskich wycieczek jest wygodny plecak, w którym powinny znaleźć się: podręczna apteczka, termos lub bidon, coś do jedzenia i picia.

W trakcie słonecznych dni należy mieć nakrycie głowy, a odsłonięte części ciała warto zabezpieczyć odpowiednim kremem, powinniśmy zabrać ze sobą okulary przeciwsłoneczne. W trakcie wędrówki warto zaopatrzyć się w kije trekingowe, pomagają przy podejściach oraz zejściach, jak również znacznie odciążają kręgosłup.

Szlaki turystyczne na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego są dobrze utrzymane i oznakowane, a w bardziej niebezpiecznych i eksponowanych miejscach są odpowiednio ubezpieczone, w postaci łańcuchów metalowych klamer oraz drabinek.